Het Zwanenbroedershuis aan de Hinthamerstraat te ‘s-Hertogenbosch heeft twee belangrijke functies. In de eerste plaats fungeert het als eigen huis, waar de leden van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap regelmatig bijeenkomen. Daarnaast dient het Zwanenbroedershuis als museum, waar geïnteresseerden kennis kunnen maken met de geschiedenis van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap en de cultuurhistorisch waardevolle voorwerpen die in het bezit zijn van de Broederschap kunnen bezichtigen. Het museum is gedurende enkele dagdelen per week te bezoeken; dan worden ook rondleidingen gegeven. Daarnaast is het Zwanenbroedershuis op afspraak open voor bijzondere gelegenheden.
De collectie van de Broederschap bestaat hoofdzakelijk uit voorwerpen die verbonden zijn met de geschiedenis van de Broederschap. Het grootste deel van de collectie is in het verleden in opdracht van de Broederschap vervaardigd of aan haar geschonken (meestal door leden).
Hieronder een overzicht van een aantal topstukken:
Visioen van Keizer Augustus (1475)
Blauw 550 delig Delfts blauw servies met Zwanenbroedersembleem (1881)
Een serie van achttien tinnen wijnkannen (ca 1550)
Neogotische eikenhouten porseleinkast (1879)
Een ‘Reichs Adler Humpen’ (1657)
Enkele andere beelden en beeldengroepen die oorspronkelijk vermoedelijk deel uitmaakten van dit altaar, bevinden zich tegenwoordig onder meer in het Rijksmuseum in Amsterdam, Museum Het Catharijneconvent te Utrecht, het Gruuthuse Museum te Brugge en in het Williams College Museum of Art in Williamstown (Massachusetts, VS). In musea in Berlijn en Madrid bevinden zich zeer waarschijnlijk twee van de door Jeroen Bosch geschilderde luiken.
In de vitrine liggen ook negen grote koorboeken uit de zestiende eeuw die meerstemmige muziek bevatten: zeven handschriften en twee drukken. De manuscripten zijn heel bijzonder: naast dit zevental in ‘s-Hertogenbosch bevinden zich in Nederland alleen nog in Leiden zes vergelijkbare koorboeken met meerstemmige muziek. Drie van de handschriften van de Broederschap zijn afkomstig uit het atelier van de beroemde muziekkopiist Petrus Alamire. Alamire was een veelzijdige figuur, die hoofdzakelijk werkte voor het Habsburgse hof, maar ook voor diverse andere vorstenhuizen en bankiersfamilies in Europa. Drie andere koorboeken, alsmede de meerstemmige muziek in de verder gregoriaanse Codex Smijers, zijn van de hand van Philippus de Spina. De Spina werkte vijfendertig jaar als zanger voor de Broederschap, maar moest ‘s-Hertogenbosch tijdens de beeldenstorm van augustus 1566 plotseling verlaten wegens sympathieën met het nieuwe geloof. Naast de meerstemmige koorboeken zijn in het archief van de Broederschap nog zes handschriften met gregoriaans te vinden, onder meer geschreven door de Broeders van het Gemene Leven, de fraters van ‘s-Hertogenbosch. Als begeleiding van het in 2002 verschenen boek: “Gegeven den Sangeren” van Véronique Roelvink zijn zeven werken opgenomen door het Egidius Kwartet (http://www.egidiuskwartet.nl). Klik op onderstaande links om enkele voorbeelden te horen:
Jan van Wintelroy: “Al is den tijt nu doloreus, de mey staet schoon”
Uniek is ook de verzameling van achttien tinnen drinkkannen uit de zestiende en zeventiende eeuw. De kannen werden door de Broeders tijdens hun maaltijden gebruikt om wijn uit te drinken; iedere gezworen Broeder had zijn eigen drinkbeker. Op de buik van de kannen staat een afbeelding van de lelie tussen de doornen met het woord Sicut. Op de deksels van de kannen zijn de naam van de gebruiker en zijn wapen gegraveerd. De Broederschap bezit thans nog de kannen van onder meer Willem van Oranje en de graven van Buren (Frederik, Floris en Maximilaan van Egmond). De tinnen drinkkanne
n raakten op een zeker moment in onbruik en werden vervangen door glazen. De Broederschap bezit nog een verzameling glaswerk, dat afkomstig is uit het eind van de 19e eeuw.
Eind negentiende eeuw liet de Broederschap een 560-delig servies in de kleuren blauw en wit ontwerpen door De Porceleyne Fles te Delft. Het servies werd gemaakt tussen 1881 en 1885 en de verschillende onderdelen bevatten het embleem van de Broederschap (de lelie tussen de doornen) en de zinspreuk Sicut Lilium inter Spinas. Het servies is vele jaren tijdens de broederlijke maaltijd gebruikt, maar de mooiste stukken, waaronder twee grote soepterrines, bevinden zich tegenwoordig in de vitrinekast.
In de grote zaal is een neogotische alkoof te bezichtigen. Het neogotische karakter van het zwanenbroedershuis is ook op andere plaatsen terug te vinden. Zo bevindt zich op de eerste verdieping een neogotische kachel, die in de winter nog steeds in gebruik is. Diverse neogotische kasten sieren de wanden van de verschillende zalen. Twee van de kasten zijn geschonken door de Ridderschap van Noord-Brabant, waarmee de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap goede contacten onderhoudt.
In de zalen staan ruim vijftig antieke stoelen, waarvan de ruggen voorzien zijn van de familiewapens van leden van de Broederschap. In het Zwanenbroedershuis zijn op vele plaatsen familiewapens te zien. Zo zijn er de wapenschilderijen die ons tonen wie in vorige eeuwen lid waren van de Broederschap en de wapenborden met de wapens van de huidige leden. Naast dit voor iedereen zichtbare wapenvertoon, zijn er de wapenboeken; het oudste is aangelegd in 1606. In de latere wapenboeken zijn de wapens van de Broeders gesigneerd; met de handtekening werd het lidmaatschap officieel bekrachtigd. Diverse voorwerpen in het huis tonen Zwanenbroeders. Er zijn schilderijen van Koningin Juliana en Prinses Beatrix, en bustes van Willem van Oranje, Koningin Wilhelmina en Prins Hendrik. Wilhelmina en Hendrik schonken de Broederschap in 1904 een verguld zilveren bokaal, waarvan het deksel voorzien is van een opvliegende zwaan. De bokaal wordt nog ieder jaar tijdens de broederlijke maaltijd gebruikt voor de dronk op Hare Majesteit.
Ook restanten van het middeleeuwse Broederschapshuis worden nog in het huidige Zwanenbroedershuis bewaard: twee van de luiken die deel uitmaakten van het in de jaren dertig van de zestiende eeuw gemoderniseerde pand dat Gijsbert van der Poorten de Broeders had geschonken. Ook hangt in het huidige Zwanenbroedershuis een schilderijtje, dat het toenmalige huis in zijn volle glorie toont. Het huis trok kennelijk de aandacht van diverse kunstenaars, want er zijn verschillende afbeeldingen van bekend. Het huidige Zwanenbroedershuis ademt een sfeer van eeuwenoude tradities. Eén van de oudste gewoontes waaraan de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap nog steeds veel waarde hecht, is het gezamenlijk nuttigen van een maaltijd. Eenmaal per jaar gebeurt dit op grootse wijze in de vorm van de broederlijke maaltijd, die nog altijd in het eigen huis wordt gehouden.